Εργοστασιο Λολοσιδη

"...όχι δε μου λείπει τίποτα απ' το παλιό το κτήριο..."
απογοητεύτηκα από την απάντησή του και τον ξαναρώτησα για τις αναμνήσεις του
"...δεν έχω καμία ανάμνηση..."
μου είπε απότομα. Σαν να διάβασε τις σκέψεις μου και πρόσθεσε:
"Άκου, άμα κοιτάξεις το παρελθόν και το σήμερα, θα αυτοκτονήσεις, μην το ψάχνεις..."
Όμως εγώ ήθελα να το ψάξω. Γι' αυτό άλλωστε βρισκόμουν εκεί, στις νέες εγκαταστάσεις της βιοτεχνίας υποδημάτων Nilo, πρώην Λολοσίδη, στα Σεπόλια.

Τα πρώτα θεμέλια  το' 52. Στο βάθος οι κάμποι  (!) του Χαϊδαρίου. Κέρδος 19.6.10

Ο θεμέλιος λίθος του κτηρίου μπήκε το 1952 και οι εργασίες τελείωσαν το 1954. Η επιχείρηση "μετακόμισε" ύστερα από 46 χρόνια συνεχούς παρουσίας στο Χαϊδάρι. Έφυγε από την πόλη μας αφήνοντας πίσω της το κουφάρι ενός εργοστασίου 1300 τμ. που κτίστηκε με βάση τα ιταλικά και γαλλικά πρότυπα της εποχής. Αυτό το κουφάρι - μνημείο της βιομηχανικής ζωής του Χαϊδαρίου θέλησα να δω από κοντά. Να μάθω για αυτό.Να μάθω για το παρελθόν του και για το τι μέλει γενέσθαι. Μία μέρα πριν είχα τηλεφωνική επικοινωνία με τον κο Λολοσίδη Νικόλαο, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας "Lolossidis Shoes" (Λολοσίδης Α.Ε.) στην Αθήνα. Από εκείνον έμαθα πως το ακίνητο στο Χαϊδάρι έχει "δεσμευτεί" από τον δήμο (ρυμοτομική απαλλοτρίωση) και η διοίκηση της εταιρείας περιμένει να αποζημιωθεί έντεκα χρόνια τώρα... Εάν περάσουν λίγα χρόνια ακόμη ο ιδιοκτήτης έχει δικαίωμα να κινηθεί νομικώς και να ζητήσει άρση ρυμοτομικής απαλλοτρίωσης ("Με το Αρθ-11 παρ.5 του Ν-3212/03, εισάγεται για πρώτη φορά η υποχρέωση εισφοράς σε γη για ιδιοκτησίες στις οποίες είχε επιβληθεί αναγκαστική ρυμοτομική απαλλοτρίωση με την αρχική ένταξη στο σχέδιο πόλης και στις οποίες, σε συμμόρφωση προς τις αποφάσεις των αρμόδιων δικαστηρίων, η αναγκαστική αυτή απαλλοτρίωση αίρεται." - Διατάξεις για την εισφορά σε γη) Κάτι που έχει ήδη συμβεί με την υπόθεση των πευκόφυτων οικοπέδων στην οδό Πατρόκλου .

Εργάτες σε ταβέρνα. Στα δεξιά με τα γυαλιά ο Λεωνίδας Κοφινάκος, θείος μου.

Κανόνισα ένα ραντεβού με την διοίκηση και με υποδέχτηκε στο γραφείο του ο κος Γιάννης Σεβαστόπουλος, συνιδιοκτήτης και λογιστής της επιχείρησης. Η αλήθεια είναι πως αναζητούσα από αυτή την συνέντευξη μια ρομαντική ιστορία αναπόλησης και αναμνήσεων. Εις μάτην. Προσπαθήστε εσείς να κάνετε μια περιγραφική συζήτηση με έναν λογιστή με τετραγωνισμένο εγκέφαλο και ορθολογικό νου.

Πότε ιδρύθηκε το εργοστάσιο; Ποιά ήταν η καταγωγή των ιδρυτών;
Η επιχείρηση ξεκίνησε τις εργασίες της κάπου στα 1950 - 1955 δε θυμάμαι να σου πω, μα από το 1962 λειτουργουσε σαν συναιτερισμος Λολοσίδης - Μουδρέας (το οικόπεδο που κτίστηκε ήταν κληροδότημα στον Κυριάκο Λολοσίδη από τον πεθερό του τον Μισαϊλίδη Δημήτρη δημοτικό υπάλληλο στο Δήμο του Πειραιά και μετέπειτα Δήμαρχο Κερατσινίου επί σειρά ετών ). Όλοι τους ήταν Πόντιοι.
Πόσο προσωπικό απασχολούσε τότε;
Στις "δόξες" του απασχολούσε περίπου ενενήντα άτομα, όλοι τους Χαϊδαριώτες, ενώ σήμερα εργάζονται στην επιχείρηση δώδεκα άτομα...
Εκτός από τις θέσεις εργασίας που παρείχε η επιχείρηση, προσέφερε κάτι άλλο στην κοινότητα;
Φόρους (γελάει), όχι οι σχέσεις μας ήταν τυπικές.
Ποιες ήταν οι σχέσεις της διοίκησης με τους εργαζόμενους;
Και αυτές τυπικές. Αυτοί έκαναν τη δουλειά τους κι εμείς τη δική μας. Έντονες διαφωνίες δεν υπήρχαν.
Γιατί φύγατε από το Χαϊδάρι;
Για να γλιτώσουμε από τα αυξανόμενα ενοίκια και τα δημοτικά τέλη του Δήμου. Εδώ στα Σεπόλια πληρώνουμε τα μισά....
Πληρώνατε ενοίκιο;
Ναι, αγοράσαμε την επιχείρηση, όχι το ακίνητο. Το ακίνητο παρέμεινε στους κληρονόμους του Λολοσίδη.
Είχατε ποτέ προβλήματα με του κατοίκους;
Ναι κατά καιρούς έκαναν παράπονα για τον θόρυβο και τις αναθυμιάσεις. Μερικές φορές μας έφερναν και την αστυνομία. Ερχόντουσαν εδώ υποψήφιοι δήμαρχοι, Γιαχνής, Ντηνιακός και άλλοι και μιλούσαν με τους εργάτες. Ο Σκαμπάς ξάπλωνε στους δρόμους και διαμαρτυρόταν (ξαναγελάει).
Σας λείπει κάτι από το παλιό το κτήριο στο Χαϊδάρι;
Όχι δε μου λείπει τίποτα απ' το παλιό το κτήριο.
Έχετε κάποια ανάμνηση από αυτό;
Δεν έχω καμία ανάμνηση... άκου, άμα κοιτάξεις το παρελθόν και το σήμερα, θα αυτοκτονήσεις, μην το ψάχνεις...

Αριστερά, Στέφανος Παναγιωτίδης.

Τον ευχαρίστησα και ζήτησα την άδεια να δω και τους εργαζόμενους που εκείνη την ώρα έκαναν το διάλειμμα τους. Μίλησα με δύο εργάτες, τους ζήτησα να μου δανείσουν παλιές φωτογραφίες του εργοστασίου στο Χαϊδάρι. Να μου πουν δυο λόγια γι' αυτό. Ένας απ' τους δυο ξεκόλλησε απ' τον τοίχο μια κιτρινισμένη φωτογραφία και μου την έδωσε δείχνοντας με το δάχτυλο: "Είμαι εγώ!" μου είπε με ένα χαμόγελο, "Στο παλιό το εργοστάσιο. Στο Χαϊδάρι." συνέχισε, "...ήταν Χριστούγεννα και κάναμε τραπέζι, μαζευόμασταν 50, 60 άτομα, είχαμε μπύρες, ψητά, μουσική...", "Να στάσου!" μου λέει ένας άλλος εργάτης που μπήκε στο πηγαδάκι μας. "Έχω κι εγώ μερικές φωτογραφίες...", "κι εγώ! κι εγώ!" φώναξαν κι άλλοι. Ξεχασμένες φωτογραφίες έβγαιναν από συρτάρια, κατέβαιναν από τοίχους κολλημένες με βενζινόκολα, οι χούφτες μου γέμισαν από δαύτες. Γέμιζαν και τα πρόσωπά τους χαρά. Ιστορίες και πειράγματα έδιναν κι έπαιρναν, πώς πάχυνε ο ένας, πώς καράφλιασε ο άλλος. Και συνέχεια να μου λένε: "Να! Εδώ είμαι 'γω!", "Είμαι 'γω!", "Είμαι 'γω!"... Μάζεψα της φωτογραφίες, τους ευχαρίστησα κι έφυγα για το σημείο που μου έδειχναν οι ιστορίες τους. Το παλιό εργοστάσιο στην οδό Δαβάκη στο Χαϊδάρι.

τα διαλείμματα ήταν ευκαιρία για... "φωτοσύνθεση" έξω στην αυλή του εργοστασίου! Αριστερά ο κος Φώτης. Στα δεξιά με τα μαύρα, ο παππούς μου Γιώργος Διαμαντίδης.

τότε που η εργασία ήταν δικαίωμα και όχι προνόμιο. Στιγμιότυπο στο πλακόστρωτο με πέτρα Καρύστου (!) πεζοδρόμιο της οδού Δαβάκη. Διακρίνονται οι Καρακάσης, Ιορδάνης Κανελλόπουλος, Θόδωρας, Διαμαντίδης, Λάμπης Παπαδόπουλος.

αρκετά χρόνια αργότερα στα τιμημένα 70's οι φούστες κοντένουν αλλά τα διαλείμματα στο προαύλιο έχουν πια καθιερωθεί! Παρετζόγλου Τάκης, Βέτη, Βάσω ('ορθια αριστερά), Ειρηνούλα, Δέσποινα (δεξιά)

Ο ασπρομάλλης αριστερά, κος Νίκος. Ένα τραπέζι κάπου στην δεκαετία του '80.

Κάθε Γενάρη έκαναν γιορτή. Στο μέσο ο Παναγιωτίδης Στέφανος.

Την επομένη ήμουν εκεί. Το εργοστάσιο βρίσκεται δίπλα στον δημοτικό θερινό κινηματογράφο Σινε Κατερίνα και απέναντι από μια όμορφη παιδική χαρά. Σε αυτό εργάζονταν και ο παππούς μου Γιώργος Διμαντίδης και η μητέρα μου Μάγδα. Ο παππούς είχε ζήσει εκεί μια ζωή ολόκληρη. Τα έσοδα της οικγένειάς μου ήταν οι μισθοί του ίδιου και της μητέρας μου απ' αυτό το εργοστάσιο. Με αγαπούσε ο παππούς μου, με είχε σαν δικό του παιδί. Η οικογένειά μου, όπως και πολλές άλλες, εξαρτιόνταν από το εργοστάσιο Λολοσίδη. Παιδιά γεννιόντουσαν, γάμοι γινόντουσαν, ζωές στέριωναν σε αυτή την πόλη επειδή μέσα σ' αυτούς τους τοίχους εργάζονταν πατεράδες και μανάδες πολλών Χαϊδαριωτών.

Συγκρίνετε αυτήν την εικόνα με την αμέσως επόμενη. Είναι η πρόσοψη του κτηρίου κάπου στα 1950 και σήμερα. Όταν η Δαβάκη ήταν ακόμη χωματόδρομος. Στα αριστερά, ο θείος μου Πετράτος Τάκης.

Η πρόσοψη του εργοστασίου σήμερα

Για το ίδιο το κτήριο είχα μια εικόνα στο μυαλό μου, όχι ειδυλλιακή. Θυμάμαι ακόμα τις μυρωδιές από τα δέρματα, τις κόλλες και τα διαλυτικά. Το θυμόμουν βρώμικο και ξεχαρβαλωμένο που όμως έσφυζε από ζωή. Έχουν όμως περάσει πάνω από δέκα χρόνια εγκατάλειψης... Το χέρι του χρόνου δεν είναι τρυφερό και αφήνει τα σημάδια του παντού.

Στη μέση η γιαγιά μου Σταματία Πετράτου.

Το "εργοστάσιον Λολοσίδου" δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Ο εξωτερικός χώρος έχει γεμίσει αγριόχορτα. Ένας κισσός έχει δραπετεύσει από την μάντρα του κινηματογράφου και απλώθηκε στον χώρο. Το τσιμέντο έχει σκιστεί σε πολλά κομμάτια και οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με graffiti. Οι σπασμένες υδρορροές ξερνούν μαυρίλα και σκουριά και η υγρασία κατατρώει τους σοβάδες. Πιο κάτω και δίπλα στην σφραγισμένη είσοδο του ισογείου μια πόρτα είναι παραβιασμένη. Είναι οι τουαλέτες. Η εικόνα είναι τραγική. Βρωμιά και ακαθαρσίες παντού. Στέκι, πλέον, ανήσυχων νέων της πόλης μας με έντονες εντερικές διαταραχές να υποθέσω. Την "ανάγκη" τους κάνουν εκεί και οι κατά τα άλλα συμπαθέστατοι πωλητές της λαϊκής αγοράς κάθε Σάββατο... Συγκρίνετε την δίπλα φώτο με την αμέσως επόμενη. Είναι και οι δύο τραβηγμένες από το ίδιο σημείο. Τότε υπήρχε ακόμη και κήπος με λουλούδια! Το μωρό είναι η μητέρα μου Μάγδα Διαμαντίδου. Οι κυρίες είναι κόρες των ιδιοκτητων. Στα χέρια τους βαστούν έναν κατάλογο (;) μόδας της εποχής!

Συγκρίνετε τις εικόνες...

Μπήκα μέσα, έστριψα και προχώρησα στο ισόγειο, ένα δρομολόγιο γνωστό από τα παιδικά μου χρόνια. Είδα τους ίδιους πάγκους πάνω στους οποίους εργάζονταν οι εργάτες. Θυμήθηκα τις φωτογραφίες που μου έδωσαν: "Κοίτα! Είμαι 'γω!", τα λόγια τους φώναζαν ακόμη μέσα στο μυαλό μου. Μου έδειχναν τους ανθρώπους μέσα στο εργοστάσιο. Ξανακοιτάω τους σκονισμένους πάγκους και συνειδητοποιώ κάτι: δεν ήταν οι ανθρώπινες φιγούρες των φωτογραφιών στις οποίες αναφέρονταν. Ήταν το ίδιο το εργοστάσιο. Ζωές και χρόνους που μείνανε εδώ. Αυτός ο πάγκος ήταν του Λεωνίδα. Σε αυτή την σόμπα ζεσταίνονταν η Βάσω, Αυτό το παράθυρο φώτιζε τον Κώστα. Αυτόν τον φούρνο δούλευε η Ρίτσα. Κάθε κομμάτι αυτού του χώρου είχε φιλοξενήσει την ζωή, τον μόχθο και τα όνειρα ενός Χαϊδαριώτη. "Κοίτα! Είμαι 'γω!"...

Λίγο πιο μπροστά στέκονταν ακόμη η παλιά πρέσα που δούλευε ο παππούς μου. Πάνω στο σκουριασμένο της το μέταλλο αχνοφαίνονταν μια ξεθωριασμένη φωτογραφία. Σκούπισα το χώμα από πάνω της. Ήταν η φωτογραφία ενός μωρού. Ήμουν εγώ.

ο παππούς μου.

Πάνω στα σίδερα, ανάμεσα στις πέτρες και μέσα στο χώμα αυτής της πόλης κρύβονται οι ζωές μας. Εάν απλώσεις το χέρι να τα αγγίξεις θα χαϊδεύσεις την ψυχή σου.

Μην ξεχνάς ποτέ ποιος είσαι.
Μην ξεχνάς ποτέ πού ζεις.